KOLAM AIR PANAS PORING

KERJA LAPANGAN PORING HOTSPRING, RANAU

Kawasan kajian terletak di sebelah utara Ranau, Sabah dengan keluasan lebih kurang 150 kilometer persegi. Ia terletak di antara latitud 5°30' U hingga 6°25 U' dan 116° 30' T hingga 117°5 T.

KOLAM AIR PANAS PORING, RANAU

Pekan Ranau merupakan pekan kecil di Pedalaman Sabah. Pekan ini terletak kira-kira 110 Kilometer dari Kota Kinabalu, Sabah. Terdapat beberapa destinasi pelancongan utama yang terletak di daerah Ranau. Salah satunya ialah Kolam Air Panas Poring, Ranau, Sabah.

Kolam Air Panas Poring, Ranau ini terletak kira-kira 13 Kilometer dari pekan Ranau dan merupakan tempat pertama yang dibangunkan sebagai tempat istirehat bagi tentera Jepun dahulu ketika menakluki Sabah pada zaman Perang Dunia Dunia Kedua. Kolam Air Panas Poring yang terletak di Ranau ini terletak di kawasan tanah rendah kira-kira 500 meter dari aras laut dan terletak kira-kira 43 kilometer dari Taman Negara Kinabalu (Gunung Kinabalu)  

Kolam Air Panas Poring ini merupakan sebuah kawasan yang sangat berpotensi dijadikan sebagai kawasan destinasi pelancongan. Kawasan Kolam Air Panas ini kaya dengan hutan dipterokarp tanah rendah. Kawasan Kolam Air Panas Poring ini juga dikelilingi oleh himpunan pokok buluh yang merimbun selain buah-buahan dan rotan.  Malah nama Poring itu sendiri berasal daripada bahasa penduduk tempatan Kadazan Dusun yang bermaksud "pokok-pokok buluh". Oleh itu, pada tahun 1966, Kolam Air Panas ini telah rasmi dibuka dan menjadi kawasan pelancongan air panas sehingga hari ini kerana kawasan air panas Poring ini sangat terkenal bukan sahaja oleh masyarakat tempatan tetapi juga oleh pelancong-pelancong dari luar negara.

Terdapat sebuah telaga air panas yang terdapat di kawasan ini. Telaga air panas ini merupakan mata air semula jadi yang terbentuk oleh aktiviti gunung berapi yang kurang aktif yang terdapat di dalam perut bumi di kawasan tersebut. Wap panas dari perut bumi kehilangan sebahagian habanya ketika bergerak naik ke permukaan bumi melalui rekahan gunung berapi. Antara sebab mengapa terdapatnya mata air panas semulajadi di kawasan tersebut adalah kerana kawasannya yang terletak berdekatan dengan kawasan Gunung Kinabalu. Wap panas dari perut bumi akan mengembang apabila sampai berhampiran permukaan bumi dan kemudian akan bertukar menjadi cecair dan seterusnya membentuk mata air.

Air panas di Poring, Ranau ini bersuhu di antara 49 hingga 60 darjah calcius. Kolam Air Panas Poring ini mengandungi galian Sulfur. Air panas ini mengandungi karbon dioksida, hidrofon sulfida dan garam mineral lain yang didapati boleh merawat kebanyakan penyakit kulit.  Kolam ini mempunyai lebih 30 takungan mandi air panas jakuzi berbentuk tertutup atau terbuka, takung rendaman kaki serta dua buah kolam renang semula jadi dan buatan. 

                         (Kolam Air Panas Poring, Ranau)

            Kawasan ini terdiri daripada batuan igneus ultrabes, batuan metamorf dan Pinousok Gravel dan juga batuan sedimen. Pembentukan batuan igneus dalam kawasan kajian di percayai berpunca daripada Mid ocean ridge basalt berdasarkan kajian - kajian sebelum ini. Di percayai juga batuan igneus di kawasan kajian berusia Trias iaitu dalam era Mesozoik.

Analisis petrografi menunjukkan mineral - mineral yang terdiri daripada batuan plutonik iaitu apabila magma menyejuk dan berubah menjadi batu di bawah permukaan. Mineral - mineral seperti piroksen, olivin, homblend, kuarza, plagioklas dapat di lihat dalam petrografi batuan. Selain daripada batuan igneus, batuan metamorf juga di jumpai. Ini menunjukkan bahawa batuan di kawasan kajian telah mengalami proses metamorf.

Batuan sedimen juga di jumpai iaitu daripada formasi Crocker. Formasi Crocker (Eosen LewatMiosen Awal) terdiri daripada selang lapis batu pasir dan syal kelabu atau syal merah. Formasi ini tidak menunjukkan sebarang kesan metamorfisme. Batuan yang di jumpai adalah batu pasir.

BATUAN SEDIMEN

Batu Pasir

Batu pasir (kadangkala dikenali sebagai arenit) ialah sejenis batuan enapan klasik. Ia adalah sejenis batu yang terhasil daripada pasir mampat yang "digam" bersama dengan kalsium karbonat. Batu ini terdiri daripada mineral bersaiz pasir ataupun bijian batu. Seperti pasir, warna batu pasir tidak tentu, namun yang paling biasa ialah sawo matang, perang, kuning, merah, kelabu dan putih. 

Kerikil Kuarum

1. Ultrabasik

Kerikil dan bongkah ultrbasik mencirikan batuan asalannya. Batuan ini dikenal pasti sebagai peridotit terpenting. Istilah ini digunakan kerana wujud lebih 50% trepenting dalam batuan. Satu-satunya punca bagi kerikil dan bongkah ini adalah daripada perbukitan ultabasik yang terletak di selatan Gunung Kinabalu. Perbukitan ultrabasik ini berasal daripada kerak lautan yang telah terbentuk lebih awal dan kemudiannya diangkat serta tersingkap ke permukaan apabila magma Gunung Kinabalu merejah. Olivin pula biasanya mempunyai rekahan-rekahan yang membentuk pecahan olivin yang lebih kecil. Rekahan ini diisi oleh serpentin hingga pecahan-pecahan olivin kelihatan dikelilingi sepenuhnya oleh serpentin.

  

2. Batu pasir

Kerikil dan bongkah batu pasir dicirikan oleh mineralogi dan tekstur yang tidak matang. Ketidakmatangan meneralogi digambarkan oleh kandungan feldspar dan serpihan batuan yang tinggi sementara ketidakmatangan tekstur pula ditafsirkan daripada asingan butiran yang buruk dan kandungan matriks yang tinggi, selain terdapat juga batu pasir yang kandungan matriksnya rendah. Asalan batu pasir ini mungkin daripada sedimen formsi Crocker dan Formasi Trus Madi apabila dilihat daripada butiran dan asinganya.

3. Granodiorit

Bongkah batuan granodiorit berasal daripada granitoid Gunung Kinabalu kerana ia merupakan satu-satunya punca batuan granitik. Ini disokong pula dengan cerapan mikroskopik dimana daripada keratan nipis didapati wujudnya tekstur fenokris yang terdiri daripada kuarza, plagioklas, k-feldspar, biotit dan hornblend. Nisbah k-feldspar kepada jumlah feldspar keseluruhan adalah antara 35%-65% yang menunjukkan ia jenis granodiorit.

MINERAL

Piroksen

Pyroxenes (biasanya disingkat Px) adalah sekumpulan mineral inosilikat yang membentuk batuan penting yang terdapat dalam banyak batuan metamorf dan metamorf. Pyroxen mempunyai formula umum XY (Si, Al) 2O6, di mana X mewakili kalsium, natrium, besi (II) atau magnesium dan lebih jarang zink, mangan atau litium, dan Y mewakili ion saiz yang lebih kecil, seperti kromium, (III), magnesium, kobalt, mangan, scandium, titanium, vanadium atau besi (II). Walaupun pengganti aluminium secara meluas untuk silikon dalam silikat seperti feldspar dan amfibol, penggantian berlaku hanya kepada tahap yang terhad dalam kebanyakan piroksen. Mereka berkongsi struktur bersama yang terdiri daripada satu rantai silika tetrahedra. Pyroksen yang mengkristal dalam sistem monoklinik dikenali sebagai clinopyroxen dan mereka yang mengkristal dalam sistem ortorombik dikenali sebagai ortopiroksen.

  Olivin 

Mineral olivin ialah silikat besi magnesium dengan formula (Mg2 +, Fe2 +) 2SiO4. Oleh itu ia adalah jenis nesosilicate atau orthosilicate. Komponen utama mantel atas bumi, ia adalah mineral biasa di bawah permukaan bumi tetapi dengan cepat di permukaan. 

Kuarza

Kuarza adalah mineral keras dan kristal yang terdiri daripada silikon dan atom oksigen. Atom dihubungkan dalam rangka kerja tetrahedra silikon-oksigen SiO4 yang berterusan dengan setiap oksigen dikongsi antara dua tetrahedra, memberikan formla kimia keseluruhan SiO2. Kuarza adalah mineral kedua paling banyak di kerak benua bumi di sebalik felspar. 

                     Hornblend

 Hornblende adalah siri inosilicate kompleks mineral (ferrohornblende – magnesiohornblende). Ia bukan mineral yang diiktiraf dengan hakna sendiri, tetapi nama tersebut digunakan sebagai istilah umum atau medan, untuk merujuk kepada amfibol gelap. Hornblende adalah campuran molekul tiga molekul ; silikat magnesium-kalsium besi, silikat magnesium aluminium-besi dan silikat-magnesium silikat.

                                                  

    Plagioklas

Plagioklas adalah siri tektosilikat (rangka silicate) mineral dalam kumpulan feldspar. Merujuk kepada mineral tertentu dengan komposisi kimia tertentu, plagioklas adalah siri penyelesaian pepejal yang berterusan, lebih dikenali sebagai siri feldspar plagioklas.

LOMBONG MAMUT

PENGENALAN PERLOMBONGAN MAMUT, RANAU SABAH

        Kegiatan perlombongan di Mamut, Ranau bermula pada tahun 1975 dan ia menjadi penyumbang terbesar kepada ekonomi negara kerana tembaga mempunyai nilai yang tinggi. Walaubagaimanapun, perlombongan tersebut ditutup pada bulan Oktober tahun 1999 berikutan harga logam yang rendah dan hakisan batu serta saiz lokasi perlombongan telah mencapai hadnya. Ia juga terletak 16 kilometer daripada pekan Ranau, tempat ini boleh dihubungi melalui jalan berturap pada 3 kilometer pertama dan seterusnya jalan gravel (berkelikir) hingga ke tapak bekas lombong berkenaan dengan menggunakan kenderaan pacuan 4 roda, kenderaan bertayar besar, motorsikal serta kenderaan kecil pada kelajuan rendah. Aktiviti perlombongan yang dijalankan mengakibatkan perubahan fizikal bentuk muka bumi, seperti lubang besar. Sisa-sisa buangan lombong seperti logam berat menyebabkan pencemaran tanah dan air yang mana logam berat tersebut mengalir masuk ke dalam air dan  menyebabkan keadaan bertoksik.

        Saiz pajakan untuk aktiviti perlombongan tembaga tersebut adalah berkeluasan 1090 hektar dan jika dicampur sekali dengan luasnya pembuangan sisa sampah aktiviti adalah mencapai keluasan kira-kira 2000 hektar. Dianggarkan bekas lombong tembaga Mamut menakung kira-kira 20.6 juta meter padu air yang berasid. Dinding lombong dedah itu terdiri daripada batuan jenis granit yang keras, kukuh dan tebal dan ekoran itu, sebarang kejadian gempa bumi berukuran di bawah lapan pada skala Richter tidak akan memberikan sebarang impak ke atas struktur dinding lombong dedah berkenaan.

Peta Lombong Mamut, Ranau Sabah

Gambar rajah proses mendapatkan koordinat dari puncak lombong Mamut

Ketinggian dari puncak kawasan lombong Mamut adalah berketinggian 1592 M mengikut bacaan yang diambil mengikut batu Bench Mark (batu ukur) dari paras laut serta berkoodinat 6°1^’25N dan 116°39^’46 E.

Kerja lapangan dibimbing oleh dua orang wakil daripada Jabatan Mineral dan Geosains Sabah

KESAN AKTIVITI PERLOMBONGAN TEMBAGA

1. Kewujudan lombong dedah dengan tanah dan air berasid

       Kesan buruk perlombongan adalah penghasilan saliran asid lombong atau acid mine drainage (AMD). Ia terhasil apabila mineral yang mengandungi sulfida mengalami beberapa siri tindak balas setelah terdedah kepada air dan oksigen. Kebiasaannya, AMD menunjukkan ciri-ciri pH yang rendah, kadar keasidan yang tinggi serta kepekatan sulfat yang tinggi. Tanah yang terdedah kepada AMD akan menyebabkan kadar pertumbuhan sesuatu tumbuhan terbantut. Tambahan, daya tekanan air yang ditakung dalam lombong dedah itu semakin lemah kerana paras takungan air di dalamnya itu semakin berkurangan iaitu daripada lebih 100 meter kepada hanya kira-kira 80 meter.Tahap keasidan AMD yang terkandung dalam bekas lubang adalah antara 2 hingga 4 pH yang mana 14m di bahagian atasnya adalah berasid manakala di bahagian bawah adalah neutral. Hal ini menyebabkan tiada hidupan akuatik yang mampu hidup dan menjadikannya sebagai habitat. Jabatan Mineral dan Geosains telah mengambil langkah untuk meneutralkan AMD melalui bahan seperti batu kapur, hampas kelapa sawit, tahi ayam serta kompos cendawan.

Antara logam berat yang menyumbang kadar keasidan yang tinggi kepada AMD ialah Ferum (Fe), Mangan (Mn), Zink (Zn) dan Aluminium (Al). Mineral yang terdapat di Kawasan perlombongan biasanya ialah pirit (FeS₂). Pembentukan AMD terhasil seperti berikut:

             FeS₂(s) + 7/2 O₂  + H₂O à   Fe⁺² + 2 SO₄^-2. + H⁺  (persamaan 1)

             Fe⁺² + ¼ O₂ + H⁺  à   Fe⁺³  + ½ H₂O (persamaan 2)

             Fe⁺³  + 2H₂O à   FeOOH(s) + 3 H⁺ (persamaan 3)

Proses ini bermula dengan pengoksidaan pirit dan secara tidak langsung ianya membebaskan ion ferus (Fe⁺²),  sulfat (SO₄^-2) dan hidrogen (H⁺). Proses pengoksidaan sulfide dipercepatkan dengan kehadiran bakteria Thiobacillus dan Ferroplasma. Ion ferus seterusnya dioksida menjadi ion ferik (Fe⁺³). Akhirnya, ion ferik (Fe⁺³) tersebut akan bertindak balas dengan air untuk membentuk hidrosida ferik (FeOOH), iaitu mendakan berwarna jingga serta membebaskan ion hidrogen yang akan menyebabkan kenaikan kadar asid . Pembentukan FeOOH bergantung kepada kadar pH dan bertindak secara pantas pada pH melebihi empat.

Rajah menunjukkan saliran asid lombong (AMD) di lobong Mamut, Ranau Sabah

2. Pergerakan Jisim

Gelansaran Tanah

Gelenseran tanah yang terjadi di Lombong Mamut melibatkan pergerakan bahan-bahan tanah dan batu tongkol di cerun-cerun landai 2 darjah hingga 3 darjah di kawasan iklim sejuk. Bahan-bahan pergerakan ini terutama batu tongkol atau serpihan batu dan tanih adalah hasil proses-proses luluhawa. Ketiadaan litupan bumi di permukaan cerun-cerun beserta air hujan menggalakkan pergerakan bahan. Permukaan bumi yang beku dan keras menjadi licin lalu menggalakkan pergerakan bahan di sepanjang cerun-cerun landai.

Hakisan dinding lombong

Hakisan dinding Lombong Mamut terjadi apabila isu padu air takungan di dalam lombong tersebut meningkat. Isi padu air akan meningkat apabila terjadinya hujan atau kerpasan. Dengan berlakunya hujan maka paras air akan meningkat dan ia akan mengakibatkan berlakunya  hakisan pada dinding lombong mamut. Permukaan lombong juga akan menjadi semakin luas kerana proses hakisan berlaku secara berterusan di dinding lombong ini.

Runtuhan

Pergerakan jenis ini pula melibatkan pergerakan puin-puin dan bongkahan batu secara tiba-tiba di cerun Lombong Mamut, seperti di tebing tinggi. Terdapat dua jenis runtuhan iaitu runtuhan batu dan runtuhan puin.

i. Pergerakan jisim jenis runtuhan batu biasanya disebabkan struktur batuan yang telah menjadi lemah akibat proses-proses luluhawa dan pelbagai aktiviti manusia. Tarikan graviti penting terhadap pergerakan jenis ini. Runtuhan ini biasanya mengandungi pelbagai saiz dan bentuk batu. Apabila ia terjatuh akan terlonggok membentuk kun talus di kaki-kaki tebing tinggi atau kaki gunung.

ii. Pergerakan runtuhan puin pula melibatkan pergerakan serpihan batuan di cerun-cerun curam seperti di tebing tinggi. Pergerakan ini mungkin merupakan kesinambungan dari proses geluncuran puin di cerun-cerun yang lebih landai.

Rajah 2 : Hakisan di kawasan bukit

Sumber : www.landfoof.ubc.ca

Hakisan disebabkan hujan.

Ini dikaitkan hakisan akibat daripada hujan yang berlaku di Lombong Mamut dimana di permukaan atas lombong terdedah kepada hujan. permukaan lombong tidak diliputi dengan tumbuh-tumbuhan yang mana tumbuhan yang menjadikan struktur tanah menjadi kuat dengan adanya akar-akar tumbuhan. Apabila turunya hujan akan menyebabkan terjadi larian air permukaan dan air hujan ini akan menyebabkan segala bahan yang terdapat di permukaan bumi akan di angkut dan masuk ke dalam lombong ini. Ini juga terjadi akibat daripada adanya tarikan graviti di bumi.

Hakisan Galir

Bahan –bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun lombong ke bawah cerun menerusi alur-alur kecil. Alur-alur kecil ini bersifat sementara dan akan hilang dalam tempoh yang singkat.

 Hakisan galur

 Bahan –bahan tanih dihakis dan diangkut bersama air dari bahagian atas cerun ke bawah cerun lombong menerusi alur-laur yang luas. Alur-alur ini bersifat kekal dan menjadi asas kepada pembentukan sungai.

Jenis - Jenis Batuan Di Lombong Mamut

Lapisan kerak bumi atau litosfera terbentuk daripada batuan. Batuan ialah jasad pejal semulajadi yang mengandungi satu atau lebih mineral. Batuan dibahagikan kepada tiga  kumpulan utama: igneus, sedimen dan metamorf, ianya bergantung kepada proses pembentukannya dan ciri-ciri seperti kandungan mineral dan tekstur juzuk-juzuknya. Batuan telah digunakan semenjak kewujudan manusia bermula sebagai peralatan dan kini digunakan sebagai bahan binaan serta industri. Antara batuan yang didapati di sekitar lombong mamut seperti :

Rajah 1: Serpentinit

Serpentinit ialah batuan igneus lampau-basik yang terdiri daripada satu atau lebih mineral kumpulan serpentin yang biasanya berwarna hijau gelap. serpentinit digunakan sebagai batu hiasan dalam senibina. Mempunyai kandungan silika rendah kurang dari 45%. Ia mempunyai kandungan mineral utamanya iaitu serpentin, hornblend, besi oksida, mika dan kadang kala dengan garnet. Teksturnya yang kasar tetapi mempunyai warna yang menarik akibat kehadiran mineral berwarna seperti olivin (hijau), mika (putih berkilat), besi oksida (hitam, merah dan perang) dan garnet (pelbagai).

Rajah 2: Pyrite (FeS₂)

Pyrite merupakan mineral biasa yang mengandungi unsur besi dan sulfur. Dikenali juga sebagai ‘emas tipu’ disebabkan persamaan rupa fizikal dengan emas terutamanya warna kuning gangsa dan kilauan logam. tidak seperti emas, pyrite adalah keras dan membentuk goresan hitam-kehijauan bila digores ke atas sekeping tembikar putih. ia tidak boleh dikikis dengan pisau sedangkan emas yang lebih lembut boleh dikikis. Pyrite wujud di pelbagai persekitaran geologi dan selalunya berasosiasi dengan bijih besi yang lain.

Rajah 3: Quartzite

Quartzite berasal dari batuan jenis batu pasir cuma ia telah mengalami proses penstrukturan semula mineral akibat dari tekanan dan haba yang diberikan semasa proses metamorf. Ia mempunya saiz butiran yang sederhana kasar dan tekstur yang halus akibat pemampatan hablur mineral. Ia mengandungi banyak kuarza dengan sedikit felspar, mika dan mineral surih. Warnanya putih, perang, kelabu dan merah jika banyak mineral sampingan. Dijumpai di kawasaan yang pernah mengalami proses pemendakan dan proses penyesaran atau pemampatan kerak bumi.

Rajah 4: Sandstone

Batu pasir juga dikenali sebagai arenit. ia ialah batuan sedimen klastik yang terdiri daripada kuarza, feldspar dan serpihan batuan. Butiran bersaiz pasir berjulat daripada 0.0625 mm hingga 2 mm. Batu pasir ialah satu daripada batuan dan warna yang paling biasa ialah putih atau putih kekuningan, kelabu kebiruan, kelabu dan perang

Rajah 5: Andesite

Andesite ialah batuan igneus volkanik berbutiran halus berwarna kelabu hingga kelabu gelap. Mineralnya terlalu halus untuk dikenal pasti dengan mata kasar, kecuali fenokris iaitu amfibol. Kandungan mineralnya adalah feldspar plagioklas terutama andesin yang merupakan satu-satunya mineral penting. Mineral sampingan ialah piroksen, biotit dan kuarza. Andesit biasanya digunakan sebagai batu dimensi dan agregat batuan.